خلاصه کتاب زن، آن گونه که باید باشد ( نویسنده اصغر طاهرزاده )

کتاب «زن، آن گونه که باید باشد» اثر اصغر طاهرزاده، یکی از آثار عمیق و پرمغز ایشان است که به تحلیل هویت و جایگاه زن و خانواده در دوران معاصر می پردازد. این کتاب با رویکردی حکمی و معرفتی، تلاش می کند تا از دل هیاهوی تعاریف جدید و گاه متناقض درباره زن، راهی به سوی درک اصیل و الهی هویت زنانه باز کند و راهکارهایی برای برون رفت از بحران های خانواده در دنیای امروز ارائه دهد.

شاید شنیده باشید که می گویند «هر گردی، گردو نیست». این حرف در مورد بحث های مربوط به زن و خانواده در این دوره و زمانه خیلی خوب صدق می کنه. کلی حرف و حدیث هست، کلی نظریه های جورواجور که آدم رو گیج می کنه. درست همینجاست که کتاب زن، آن گونه که باید باشد اثر استاد اصغر طاهرزاده، مثل یه چراغ راه می مونه. ایشون در این کتاب، با یه نگاه عمیق و حکمی، نه تنها از جنبه های مختلف به هویت واقعی زن می پردازن، بلکه راهکارهایی رو برای حل مشکلات و چالش های خانواده امروزی بهمون نشون میدن. هدف اینه که با هم یه شیرجه عمیق بزنیم به این کتاب و ببینیم استاد طاهرزاده چی دارن برای گفتن؛ اونم با زبانی که دلمون به دلش راه داشته باشه و حس کنیم داریم با یه دوست حرف می زنیم، نه یه کتاب خشک و رسمی.

ضرورت بازخوانی جایگاه زن و ریشه های بحران خانواده

بیایید راستش رو بگیم، این روزها تعریف «زن» خیلی تغییر کرده. دیگه نمی تونیم با همون نگاه های قدیمی که شاید برای نسل های قبل کاربرد داشت، به هویت زن امروز نگاه کنیم. زمانه عوض شده و باید دید جدیدی داشته باشیم. استاد طاهرزاده اینجا یه زنگ خطر می زنن و میگن که اگه این بازخوانی درست و حسابی انجام نشه، بحران خانواده نه تنها از بین نمیره، بلکه عمیق تر هم میشه. واقعیت اینه که خیلی از چیزایی که امروز در مورد زن و نقش هاش می شنویم، از فرهنگ مدرنیته و غرب میاد و خب، این نگاه ها همیشه هم با فطرت و حقیقت وجودی زن سازگار نیستن. دغدغه اصلی استاد اینه که چطور زن، در عین مدرن بودن، اصالت و هویت الهی خودش رو گم نکنه.

جهان معاصر و هویت متغیر زن

اون دورانی که تعریف زن توی یه چارچوب مشخص خلاصه می شد و همه می دونستن نقش و وظیفه اش چیه، دیگه گذشته. الان تو دنیایی زندگی می کنیم که هر روز یه مد جدید فکری میاد و یه تعریف تازه از زن ارائه میده. این تغییرات هم گاهی خوبه و گاهی هم نه. اما سوال اصلی اینه که تو این همه تغییر و تحول، هویت اصیل زن چی میشه؟ آیا داریم خودمون رو توی تله ی تعاریفی می ندازیم که از بیرون به ما دیکته میشن؟ استاد طاهرزاده اینجا تاکید دارن که باید یه «بازخوانی» اساسی کنیم، یعنی دوباره به منابع خودمون، به آموزه های دینی و به فطرت خودمون رجوع کنیم تا بفهمیم زن واقعاً کیه و جایگاهش کجاست. اینجوری دیگه اسیر موج های فکری این ور و اون ور نمیشیم و یه نگاه محکم و ریشه دار به خودمون پیدا می کنیم.

اینکه تعاریف سنتی دیگه پاسخگو نیست، به این معنی نیست که همه چیز اون ها غلط بوده. نه! مسئله اینه که شرایط زندگی عوض شده. دختری که الان داره بزرگ میشه، کلی اطلاعات و دیدگاه های جدید از طریق رسانه ها و فضای مجازی دریافت می کنه. دیگه نمی تونه مثل مادربزرگش فکر کنه یا زندگی کنه. اینجاست که فرهنگ مدرنیته و غرب، با همه خوبی ها و بدی هاش، حسابی روی هویت زن تاثیر گذاشته. بعضی وقت ها این تاثیرات کمک می کنه زن به حقوقش آگاه بشه، اما بعضی وقت ها هم باعث میشه از هویت حقیقی و الهی خودش دور بشه. به همین خاطر، استاد طاهرزاده میگن باید یک بازخوانی و بازتعریف از جایگاه زن داشته باشیم، اما نه بر اساس هوس ها و نظرات بشری، بلکه بر مبنای یک نگاه الهی و قرآنی. اینجوری زن هم می تونه در دنیای مدرن حضور فعال داشته باشه و هم اصالت خودش رو حفظ کنه.

ریشه بحران خانواده: اومانیسم و اصالت نفسانیات

اگه بخوایم ریشه ی بحران هایی که این روزها تو خانواده ها می بینیم رو پیدا کنیم، استاد طاهرزاده انگشت میذارن روی «اومانیسم». اومانیسم چیه؟ یعنی انسان محوری، یعنی اینکه هر چی من می خوام و من دوست دارم، در اولویت قرار بگیره. وقتی هر کسی فکر کنه «من» از همه چیز مهم تره و هر چی دلش خواست، همون باید بشه، دیگه خانواده ای باقی نمی مونه که توش آرامش و همدلی باشه. خانواده ی دینی این جوری نیست. توی خانواده ی دینی، هدف، نفی «منیّت» و رسیدن به «ما» هست. یعنی خودت رو فدای همسر و فرزندانت می کنی، نه اینکه هر کدوم یه جزیره ی جدا باشیم.

تفاوت خانواده دینی با اون چیزی که الان در قالب تجمعات مدرن می بینیم، دقیقاً همینه. تو خانواده ی دینی، افراد برای رسیدن به یه هدف والا و توحیدی کنار هم جمع میشن و تلاش می کنن از منیت خودشون کم کنن تا ما قوی تر بشه. اما تو نگاه اومانیستی، هر کس فقط دنبال منافع و خواسته های شخصی خودشه و نتیجه اش میشه همون فروپاشی ها و سردی هایی که تو جامعه زیاد می بینیم. استاد طاهرزاده معتقدن که انقلاب اسلامی یه جورایی اومد تا همین نگاه دینی به انسان و جامعه رو احیا کنه، نگاهی که توش انسان فقط یه موجود زمینی نیست، بلکه یه موجود الهیه که می تونه به کمال برسه. این نگاه می تونه راه نجاتی باشه برای خانواده هایی که تو هیاهوی مدرنیته گم شدن.

«ریشه ی فروریختن خانواده در دوره مدرنیته را باید در اومانیسم یا خودبنیادی بشر -که اصالت نفسانیات است- جستجو نمود. آیا جمع اصالت نفسانیات با هر عنوان، با حفظ خانواده ممکن است؟ خانواده ای که شرط بنایش عدم حاکمیت نفسانیات است.»

هویت و کمال حقیقی زن

یکی از مهمترین بحث های کتاب اینه که زن اصلاً کیه؟ هویتش چیه؟ خیلی از خانم ها رو می بینیم که احساس می کنند شکست خوردن، یا اینکه زندگیشون یه جوری شده که خودشون هم ازش راضی نیستن. استاد طاهرزاده می خوان بگن که این احساس شکست، لزوماً به خاطر زن بودن نیست، بلکه ممکنه به خاطر گم کردن هویت اصیل خودمون باشه. اونجا که دیگه به «ماوراء قدرت» نگاه نمی کنیم و فقط درگیر «قدرت طلبی» میشیم، اونجاست که دچار سردرگمی میشیم.

هویت گمشده و تضاد درونی زن

شاید براتون پیش اومده باشه که تو دلتون یه حس گنگی داشته باشید، یه جور نارضایتی که ندونید از کجا میاد. استاد طاهرزاده میگن این حس می تونه ناشی از گم کردن همون هویت اصلی باشه. خیلی از زنان، به خصوص تو این دوره، ممکنه احساس کنن که دارن زیر بار انتظارات جامعه یا حتی خودشون، له میشن و یه جور اسارت رو تجربه کنن. این اسارت از کجا میاد؟ گاهی وقتا به خاطر اینه که ما زن بودن رو با تعاریف غلطی گره زدیم.

استاد طاهرزاده اینجا یه بحث خیلی کلیدی رو مطرح می کنن: «زن؛ قدرت یا خدمت؟» این جمله، چکیده نقدیه که ایشون به فمینیسم و اون اراده معطوف به قدرت غربی دارن. فمینیسم تو نگاه ایشون، گاهی زن رو به سمتی هل میده که به جای شکوفایی ویژگی های خاص زنانه، شبیه به مردها بشه و دنبال قدرت و رقابت باشه. در حالی که استاد میگن «خدمت» در جایگاه حقیقی و الهی خودش، نه به معنای ضعف یا بردگی، بلکه به معنای پرورش دادن و به کمال رسوندنه. این خدمت، نشونه ی عظمت روحه، نه کوچیکی. وقتی یه زن، با عشق و از عمق وجودش به خانواده اش خدمت می کنه، در واقع داره بالاترین قدرت رو به نمایش میذاره، چون داره یه نسل رو تربیت می کنه، یه آرامشگاه می سازه و این خیلی والاتر از قدرت طلبی های سطحی و زودگذره.

کمال زن با حفظ زن بودن

خب، حالا که فهمیدیم هویت اصلی زن چیه، چطور می تونه به کمال برسه؟ استاد طاهرزاده میگن کمال زن توی اینه که زن بمونه، یعنی اون ویژگی های منحصر به فرد خودش رو پرورش بده و شکوفا کنه. قرار نیست زن برای رسیدن به کمال، مرد بشه! زن و مرد از نظر ارزش های وجودی کاملاً برابرن، اما نقش هاشون تو زندگی با هم فرق داره. درست مثل دو بال پرنده که هر کدوم وظیفه خودشون رو دارن تا پرنده اوج بگیره.

یکی از بحث هایی که خیلی ها رو گیج کرده، مسئله «عدم مشورت با زنان» هست که تو بعضی روایات اومده. استاد طاهرزاده این موضوع رو خیلی قشنگ و از یه زاویه قرآنی توضیح میدن. ایشون میگن اصلاً محاله که بین زن و مرد تو رسیدن به کمال و ارزش های انسانی ذره ای تفاوت باشه. پس معنی این روایات چیه؟ این روایات در واقع دارن به ظرافت های روحی و روانی زنان اشاره می کنن و می خوان بگن که یه زن، به خاطر جایگاه حساسی که در تربیت فرزند و ایجاد آرامش تو خونه داره، باید بستری مناسب داشته باشه تا آرامشش به هم نخوره. این یعنی قدردانی از نقش زن، نه تحقیرش. «مرد و زن دارای حقیقتی واحد» هستن و هرگونه فکر کردن به تحقیر جنسیتی، یه اشتباه بزرگه.

زنان و غفلت از جنبه یمین و روحانیت رحمانی

استاد طاهرزاده در بخش های خاصی از کتاب به این نکته اشاره می کنن که گاهی زنان، از جنبه ی «یمین» وجود خودشون غافل میشن. یمین، تو ادبیات عرفانی، اشاره به جنبه های لطیف، شهودی و رحمانی داره. این یعنی زن ذاتاً ظرفیت های روحانی و رحمانی خاصی داره که اگه ازشون غافل بشه و صرفاً درگیر جنبه های مادی و دنیوی بشه، اون وقت از هویت اصلیش دور میشه. زن با این جنبه ی رحمانی، می تونه آرامش بخش خونه و جامعه باشه، می تونه نسل ها رو با عشق و معنویت تربیت کنه. وقتی این جنبه از وجودش کمرنگ میشه، هم خودش دچار مشکل میشه و هم خانواده و جامعه از برکات حضورش محروم میشن. این نگاه عمیق، به زن کمک می کنه تا به جای رقابت با مرد، در کنار اون و با حفظ هویت منحصر به فرد خودش، به کمال برسه.

ازدواج، خانواده و تربیت در نگاه طاهرزاده

حالا می رسیم به یکی از شیرین ترین و مهم ترین بخش های کتاب: ازدواج. استاد طاهرزاده به ازدواج فقط به عنوان یه سنت اجتماعی نگاه نمی کنن، بلکه اون رو یه «تولد دوباره» می دونن. یه تولد که توش منیّت های ما کنار میره و انسان به سمت توحید و یکی شدن با خدا قدم برمی داره. زندگی مشترک، میدونی میشه برای کنار گذاشتن من و رسیدن به ما و این خودش بالاترین مرتبه بندگیه.

ازدواج؛ تولدی دیگر

واقعاً چه تعبیر قشنگی! «ازدواج؛ تولدی دیگر». وقتی ازدواج می کنیم، انگار یه بار دیگه از نو متولد میشیم. این تولد، یه تولد معمولی نیست، یه تولد حکمیه که توش منیّت ها و خودخواهی ها کم کم آب میشن و ما قدم به یه دنیای جدید میذاریم که توش ما حرف اول رو میزنه. ازدواج تو نگاه استاد طاهرزاده، فقط یه قرارداد اجتماعی نیست که دو نفر بیان زیر یه سقف زندگی کنن، بلکه یه مسیر سلوکیه که می تونه انسان رو به سمت خدا ببره. با ازدواج، آدم یاد میگیره که دیگه فقط برای خودش زندگی نکنه، مسئولیت پذیری رو تجربه می کنه، با تمام وجودش برای رشد همسر و فرزندانش تلاش می کنه و این یعنی نفی منیّت و سیر به سوی توحید.

ازدواج، نقش خیلی مهمی تو کنترل خیال و پرورش ابعاد مختلف انسان داره. وقتی آدم تنهاست، خیالش ممکنه هر طرفی بره و ذهنش درگیر خیلی چیزا بشه. اما ازدواج، به این خیال ها یه جهت میده و اون رو متمرکز می کنه روی ساختن زندگی و خانواده. خیلی از ابعاد شخصیتی ما تو زندگی مشترک هست که رشد پیدا می کنه و شکوفا میشه. استاد طاهرزاده میگن ازدواج، در واقع تکمیل کردن نصف دین ماست و باعث میشه انسان بیشتر با خدا انس بگیره. چون وقتی با همسرت انس میگیری و محبت رو تجربه می کنی، در واقع داری یه مرتبه ای از انس با خدا رو تجربه می کنی. ایشون حتی به آفات «تقدس مآبی بی جا» نسبت به لذات حلال هم اشاره می کنن. یعنی چی؟ یعنی نباید فکر کنیم که لذت های حلال تو زندگی مشترک، چیز بدیه یا از معنویت ما کم می کنه. برعکس، اگه درست بهش نگاه کنیم، می تونه عامل نشاط و شکرگزاری و حتی کمک کننده به مسیر بندگی باشه.

خانواده؛ اولین واحد توحیدی و بستر آرامش

اگه ازدواج یه تولد دوباره ست، خانواده هم میشه اولین مدرسه ی توحید. استاد طاهرزاده خانواده رو یه جایگاه مقدس می دونن که توش میشه آرامش واقعی رو پیدا کرد، همون آرامشی که خدا تو قرآن بهش اشاره کرده که مرد و زن کنار هم به «سکنی گزیدن» می رسن. این آرامش، یه آرامش ساده نیست، یه آرامش عمیق روحی و معنویه که تو هیچ جای دیگه ای نمیشه پیداش کرد. توی خانواده ست که هر روز با چالش ها روبه رو میشیم و یاد میگیریم چطور از منیّت خودمون دست برداریم و برای ما تلاش کنیم.

نقش مادران توی این واحد توحیدی، واقعاً بی بدیله. مادران هستن که با عشق و فداکاری، نسل آینده رو تربیت می کنن و شخصیت بچه ها رو شکل میدن. استاد میگن سرنوشت یه جامعه رو مادرانش تعیین می کنن. اگه مادران یه جامعه قوی و باایمان باشن، اون جامعه هم قوی و سربلند میشه. البته این به این معنی نیست که مردان مسئولیت ندارن. نه! مردان هم «قوام خانواده» هستن، یعنی ستون و نگهبان این بنای مقدس. مسئولیت مرد اینه که چارچوب خانواده رو محکم نگه داره، امنیت روانی و مالی رو فراهم کنه و همسر و فرزندانش رو تو مسیر رشد و کمال یاری بده. این مسئولیت، یه مسئولیت سنگینه که اگه درست انجام بشه، خانواده تبدیل به یه بهشت کوچک میشه.

راه برون رفت از بحران و احیای خانواده

حالا که فهمیدیم بحران از کجا آب می خوره و خانواده چه جایگاه مهمی داره، سوال اینه که چطور میشه از این وضع بیرون اومد؟ استاد طاهرزاده معتقدن که نمی شه با راه حل های سطحی و مقطعی، مشکلاتی رو که ریشه شون تو تفکر مدرنیته ست، حل کرد. باید عمیق تر نگاه کنیم و راه حلی پیدا کنیم که از دل همین مدرنیته عبور کنه، نه اینکه تسلیمش بشیم.

موشکافی مشکلات مدرنیته

مشکلات خانواده ی امروزی، خیلی پیچیده تر از این حرفاست که با یه پند و نصیحت ساده حل بشه. فرهنگ مدرنیته، یه عالم جدید با خودش آورده که توش کلی از مفاهیم سنتی زیر سوال رفته و تعریف انسان و زندگی عوض شده. استاد طاهرزاده با دقت تمام، عواملی رو که این فرهنگ تو خانواده ایجاد کرده، موشکافی می کنن. مثلاً اینکه چطور فردگرایی بیش از حد، یا همون اومانیسم، باعث میشه هر کس فقط به خودش فکر کنه و پیوندهای خانوادگی سست بشه. یا چطور رسانه ها و الگوهای غلط، انتظارات ما رو از ازدواج و زندگی مشترک بالا می برن و وقتی بهش نمی رسیم، ناامید میشیم. ایشون معتقدن که خیلی از پیشنهادهایی که برای حل بحران خانواده داده میشه، سطحی هستن و بدون اینکه ریشه ی آفات مدرنیته رو بشناسن، فقط می خوان صورت مسئله رو پاک کنن یا خانواده ی از دست رفته رو به زور برگردونن. این راهکارها بی فایده ان چون به اصل مشکل نمی پردازن.

احیای خانواده با عبور از مدرنیته

حالا راه حل چیه؟ استاد طاهرزاده میگن برای احیای خانواده، باید از مدرنیته عبور کرد، اما نه به معنای برگشت به گذشته ی غیرقابل بازگشت. بلکه به معنای بازگشت به روح بندگی و مبانی فطری و توحیدی. یعنی باید دوباره یادمون بیاد که هدف اصلی زندگی چیه و خانواده چقدر تو این مسیر می تونه بهمون کمک کنه. خانواده، «قلب جامعه» ست. اگه قلب سالم نباشه، کل بدن مریض میشه. اگه خانواده ها از هم بپاشن، جامعه هم دچار فروپاشی میشه و فساد و ناهنجاری ها زیاد میشه. به همین خاطره که حفظ خانواده، یه مسئله ی حیاتی برای سلامت اجتماعیه.

اینجا یه نکته ی ظریف هم مطرح میشه. تفاوت «پدر سالاری» با «مسئولیت الهی پدر». پدر سالاری یعنی اینکه پدر دیکتاتور باشه و حرف حرف خودش باشه. اما مسئولیت الهی پدر، یعنی پدر به عنوان یه نگهبان و مدیر، تلاش کنه تا خانواده تو مسیر درست حرکت کنه و به کمال برسه. این مسئولیت، با عشق و دلسوزی همراهه، نه با زور و تحمیل. متأسفانه بعضی ها به بهانه ی پدر سالاری های غلطی که در گذشته بوده، کلاً از خانواده ی دینی زده میشن و این خیلی اشتباهه. استاد میگن نباید به خاطر یه سری مشکلات جزئی، اصل رو کنار گذاشت.

راه بازگشت به سکنای گمشده

وقتی به خانواده نگاه می کنیم، باید یادمون بیاد که این «سکنی گزیدن» که قرآن ازش صحبت کرده، یه آرامش عمیق و یه حالت وجودیه. تو این بخش، استاد طاهرزاده خلاصه ای از راهکارهای عملی و معرفتی رو ارائه میدن تا به اون آرامش گمشده برسیم. این راهکارها، بیشتر از اینکه یه سری فرمول باشن، یه جور بینشن که نگاهمون رو به زندگی و خانواده عوض می کنن. مهمترینش اینه که به «بودن» (وجود حقیقی) تو ازدواج و خانواده برگردیم. یعنی به جای اینکه فقط دنبال «داشتن» چیزهای مختلف باشیم (پول، مقام، زیبایی و…)، به دنبال «بودن» در کنار همسر و فرزندان، به دنبال حضور قلبی و آرامش درونی باشیم. اینجاست که می تونیم اون «خانه ی گمشده» و اون «محل بشارت پروردگار» رو پیدا کنیم. خانه ای که نه تنها یه سقف بالای سرمونه، بلکه یه بستر برای رشد و تعالی روحی ماست.

«پند و اندرز در یک جمعْ متذکر هدف پذیرفته ای است که مورد غفلت قرار می گیرد و لذا مؤثر هم خواهد بود، ولی در شرایط حاضر با پند و اندرز نمی توان خانواده ای را که به جهت اومانیسم فرو ریخته است برپا نگهداشت. تا حدی که برای بنده ممکن بوده سعی شده است بر اساس نکته ی فوق روشن شود عامل برپاداشتن خانواده، برگشت به روح بندگی است و موضوع از این زاویه پیگیری می شود.»

نتیجه گیری

حرف آخر کتاب زن، آن گونه که باید باشد، اینه که ما باید یه بار دیگه به خودمون بیایم و هویت واقعی زن رو تو دنیای پرهیاهوی امروز بازتعریف کنیم. نه اون جوری که غرب و مدرنیته به ما میگن، نه اون جوری که فقط به دنبال قدرت و خودنمایی باشیم. بلکه یه جور دیگه، از یه منظر الهی و حکمی. این بازتعریف، به معنی نفی خودخواهی ها و همون «اومانیسم» هست که ریشه ی خیلی از مشکلات خانوادگی شده. استاد طاهرزاده به ما یادآوری می کنن که ازدواج یه سفر معنویه، یه «تولد دوباره» که توش می تونیم به توحید برسیم و خانواده هم، «اولین واحد توحیدی» و قلب تپنده ی جامعه ست.

این دیدگاه ها فقط حرف و حدیث نیستن، واقعاً تو زندگی امروز ما کاربرد دارن و اگه بهشون عمل کنیم، می تونیم آرامش و سعادت رو هم تو زندگی فردی و هم تو زندگی خانوادگی مون پیدا کنیم. پس اگه دنبال یه راهکار اساسی و عمیق برای چالش های زندگیتون هستین، پیشنهاد می کنم حتماً این کتاب رو کامل مطالعه کنید. باور کنید این کتاب نه فقط برای خانما، بلکه برای آقایون هم یه راهنمای عالیه، چون همه با هم تو این کشتی زندگی سواریم و اگه یه نفر درست عمل نکنه، بقیه هم دچار مشکل میشن. بیایید با هم یاد بگیریم که چطور «آن گونه که باید باشیم».

پیوست ها

درباره نویسنده (اصغر طاهرزاده)

استاد اصغر طاهرزاده، یکی از اندیشمندان و مدرسان برجسته ی حوزه فلسفه و معارف اسلامی در ایران هستن. ایشون تو آثار و سخنرانی هاشون، همیشه تلاش می کنن مفاهیم عمیق و پیچیده ی عرفانی و حکمی رو با زبانی ساده و کاربردی برای مخاطب امروزی توضیح بدن. استاد طاهرزاده نگاهی نقادانه به مدرنیته و چالش های اون دارن و همیشه سعی می کنن راه حل ها رو از دل آموزه های دینی و اسلامی بیرون بکشن. ایشون کتاب های زیادی تو حوزه های مختلف مثل فلسفه، عرفان، خانواده، و مسائل اجتماعی نوشتن که هر کدومشون گنجینه ای از تفکرات عمیق محسوب میشن. از آثار دیگه ایشون میشه به «ادب خیال، عقل و قلب»، «انسان؛ از تنگنای بدن تا فراخنای قرب الهی»، و «جوان و انتخاب بزرگ» اشاره کرد که خوندن هر کدومشون خالی از لطف نیست و می تونه دریچه های جدیدی رو به روی فکر و ذهن ما باز کنه.

مشخصات کتاب «زن، آن گونه که باید باشد»