دبیر شورای امنیت ارمنستان و «سوال یک میلیارد دلاری»

به گزارش گولوپ به دعوت مرکز تحقیقاتی «اوربلی» وابسته به نخست وزیری ارمنستان گروهی از اساتید دانشگاه و کارشناسان حوزه قفقاز و آسیای میانه و نمایندگان برخی از رسانه های ایرانی هفته گذشته برای آشنایی بیشتر با فضای سیاسی اجتماعی امنیتی و اقتصادی به این کشور سفر کردند.

در جریان این سفر دیدار با مقامات سیاسی و اقتصادی بازدید از شهر مرزی سیونیک و خبرگزاری آرمن پرس و شرکت در میزگرد ایران و ارمنستان؛ همکاری ها و افق های آن از جمله برنامه هایی بود که برگزار شد.

هدف از برگزاری این تور دانشگاهی – رسانه ای از سوی مسئولان ارمنستانی آشنایی گروه های مختلف دانشگاهی و رسانه ای با فضای سیاسی اجتماعی این کشور و بررسی تحولات مختلف از نزدیک و در دیدار با مقامات این کشور اعلام شد.

مقامات ارمنستان در جریان این برنامه تلاش کردند تا روایتی مستقیم را در اختیار میهمانان خود از ایران قرار دهند تا فضای دانشگاهی و رسانه ای ایران بیشتر به تحولات این کشور نگاهی از درون داشته باشند.

دیدار با «گولوپ گریگوریان» معاون نخست وزیر ارمنستان که رئیس کمیسیون اقتصادی مشترک ایران و ارمنستان نیز است دیدار با «آرمن گریگوریان» دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان و خانم «کریستین قالاچیان» معاون وزیر زیرساخت بازدید از شهر سیونیک و معدن مولیبدن و مس در شهر کاجاران که بزرگترین معدن عملیاتی ارمنستان محسوب می شود و نیز بازدید از جاده در حال ساخت آگارات به کاجاران در جنوب ارمنستان که توسط پیمانکار ایرانی در حال انجام است و به عبارتی بزرگترین پروژه در دست احداث در ارمنستان محسوب می شود و شرکت در میزگرد «ایران و ارمنستان؛ همکاری و افق های آن» در شهر قاپان مرکز استان سیونیک از جمله برنامه هایی بود که در سفر پنج روزه هیات ایرانی به ارمنستان برگزار شد.

انتخاب ایران در قبال ارمنستان کدام سیاست است؟

جمهوری اسلامی ایران جزو اولین کشورهایی بود که متعاقب فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی استقلال ارمنستان را در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ به رسمیت شناخت. بیانیه برقراری روابط دیپلماتیک میان ۲ کشور در ۹ فوریه ۱۹۹۲ در تهران به امضا رسید. بر مبنای این سند سفارت جمهوری اسلامی ایران در ایروان در آوریل ۱۹۹۲ افتتاح و به طور متقابل در دسامبر همان سال سفارت جمهوری ارمنستان در تهران گشایش یافت.

سابقه ارتباطات تاریخی و تمدنی ۲ ملت و حضور دیرپای ارامنه در ایران همواره پشتوانه مناسبی برای تقویت روابط ۲ کشور در ابعاد مختلف به ویژه در حوزه سیاسی بوده است. از همین رو ایران و ارمنستان با وجود تفاوت های مذهبی به لحاظ همین مولفه های مشترک تاریخی و فرهنگی همواره تعامل نزدیکی با یکدیگر داشته اند. جدای از این عامل برخورداری از مرزی ۴۴ کیلومتری و وجوه و دیدگاه های مشترک در کنار موقعیت ارمنستان در دسترسی به بازار اتحادیه اوراسیا جایگاه این کشور را در توسعه مناسبات خارجی ایران افزایش داده است.

سیاست متوازن ایران همواره حفظ بی طرفی و در عین حال تاکید بر ضرورت حفظ صلح و ثبات در منطقه و لزوم توسل به راهکارهای مسالمت آمیز و مذاکره برای حل و فصل مناقشات از جمله مناقشه بر سر قره باغ بوده است. تلاش های ایران به منظور کمک به برقراری آتش بس و روند صلح در جریان جنگ ۴۴ روزه اخیر و رایزنی های فشرده با طرفین مناقشه و دیگر شرکای منطقه ای در راستای همین سیاست انجام گرفته است.

در عین حال سیاست وابستگی ارمنستان به روسیه در سال های بعد از استقلال موجب شد تا سایه این کشور بر تمامی مناسبات ایروان سنگین باشد. اما آنچه در نگاه ایران به ارمنستان با نگاه روسیه به این کشور متفاوت است این است که نگاه ایران در رویکرد کلان به «ارمنستان» است نه «دولت» این کشور. از این منظر تفاوت نگرش ایران و روسیه در رابطه با تغییرات سیاسی در ارمنستان بعد از ۲۰۲۰ قابل فهم است. بنابراین ایران در ارمنستان به دنبال یک شریک مطمئن و راهبردی است که با تغییر دولت ها تغییر در سیاست های کلان ایجاد نشود؛ ایران خواستار ارمنستانی مستقل در تمامی وجوه شرقی و غربی است.

ارمنستان یکی از مهم ترین کشورها و دروازه ورود ایران به قفقاز است و با توجه به این ویژگی ایران تلاش دارد تا رفتار و سیاستش در قبال این کشور متناسب با همین رویکرد باشد. 

ایران در گذشته نسبت به ارمنستان و جمهوری آذربایجان سیاست «موازنه مثبت» به کار می گرفت اما این سیاست بعضا باعث این شد که در مقابل برخی از سیاست های ارمنستان عملا قفل شود.

بسیاری از کارشناسان حوزه آسیای میانه و قفقاز بر این اعتقاد هستند که سیاست و نگاه ایران به ارمنستان باید مبتنی بر «تامین منافع» باشد نه لزوما برقراری موازنه مثبت میان این کشور با جمهوری آذربایجان. ایران باید نگاهی مستقل به ارمنستان جدای از تعاملات این کشور به جمهوری آذربایجان و روسیه داشته باشد و رفتار و سیاست اعمالی ما هم بر همین اساس شکل گیرد.

در سفر شخصی که در سال ۱۳۹۵ به ایروان داشتم ایروان را نسبت به پایتخت های آسیایی و اروپایی بسیار عقب مانده تر و کمتر توسعه یافته و مدرن دیدم اما اکنون در ۱۴۰۳ و بعد از هشت سال به محض خروج از فرودگاه تغییرات گسترده به لحاظ مهندسی شهری را شاهد بودم و با حرکت به سمت مرکز شهر بهبود و ارتقاء سطح زندگی را کاملا می توان احساس کرد.

با دیدن ایروان و در بازدید هوایی و زمینی از شهر سیونیک می توان به وضوح دید که تغییر سیاست ها در سطح کلان چه تاثیری بر جامعه ارمنستان به وجود آورده است؛ از تغییرات در ساخت و ساز و تعاملات تجاری و امنیتی گرفته تا تغییرات در سطح زندگی و افزایش رفاه و سطح درآمد مردم.

به گفته مسئولان ارمنستانی تولید ناخالص داخلی برای هر فرد ارمنستانی از ۴۲۰۰ دلار به ۸۶۰۰ دلار رسیده است و این نشان دهنده بهبود وضعیت رفاهی اجتماعی و اقتصادی مردم این کشور است.

گرایش ارمنستان بعد از ۲۰۲۰ به سمت غرب و تعامل این کشور با برخی از کشورهای اروپایی نگرانی های زیادی را برای کشورهای همسایه این کشور ایجاد کرد. اما این نگرانی چقدر واقعی است؟ و چقدر از آن منشأ روسی و آذربایجانی یا ایرانی دارد؟ اما چرا ارمنستان بعد از ۳۰ سال تغییر مسیر داده است و در سیاست «تکیه بر روسیه» تغییر داد و «تنوع» در سیاست خارجی را در دستور کار قرار داد؟

ارمنستان مجبور شد به سمت متنوع سازی سیاسی و امنیتی برود

«آرمن گریگوریان» دبیر شورای امنیت ارمنستان هفته گذشته در ملاقات با هیات رسانه ای و دانشگاهی ایران در ایروان در پاسخ به سوال خبرنگار گولوپ مبنی بر اینکه آیا تغییر سیاست ارمنستان به سمت غرب «اقدام» بود یا «واکنش» و اینکه احتمال دارد در آینده و با تغییر دولت در ارمنستان این سیاست باز تغییر کند و به گذشته بازگردد؟ گفت که پاسخ به  این سوال یک میلیارد دلار می ارزد اما به شما پاسخ می دهم.

وی اظهار کرد: صادقانه بگویم ما را مجبور کردند که در زمینه سیاست و امنیت به سمت «متنوع سازی» پیش برویم. ما این روند را از سال ۲۰۲۱ آغاز کردیم چرا که روسیه دیگر به ما تسلیحات نداد. خوشحال می شدیم اگر آغاز سیاست متنوع سازی ارمنستان واکنش به وضعیت ایجاد شده نمی بود بلکه زودتر و با تصمیم خودمان آغاز می شد. اگر از سال ۲۰۱۸ به متنوع سازی فکر می کردیم شاید اکنون در وضعیت دیگری قرار داشتیم.

گریگوریان افزود: ما به اجبار به سمت متنوع سازی رفتیم ولی اکنون فهمیدیم که برای مان نتایج بسیاری داشته است.

دبیر شورای امنیت ارمنستان تاکید کرد: چهار سال پس از اجرای این سیاست معتقدیم که این سیاست برای ارمنستان تصمیم راهبردی بود و وابستگی کامل به یک کشور در زمینه سیاست و امنیت تصمیمی اشتباه بوده است.

به گزارش گولوپ این یک واقعیت است که دولت ارمنستان اکنون با ترکیه هند آذربایجان فرانسه آمریکا و دیگر کشورهای اروپایی تعاملات جدید تعریف کرده است و مهم است که به این تعاملات لزوما به چشم تهدید و مانع نگاه نشود؛ بلکه از دل آن فرصت تعامل بیشتر و بهتر فراهم شود.

از محبوبیت زبان فارسی تا شکست تبلیغات مسیحیان تبشیری

ریشه های فرهنگی و تاریخی ایران و ارمنستان بسیار قوی است و نفرت و خاطره بد در ذهن مردم ۲ کشور نسبت به یکدیگر وجود ندارد. سابقه طولانی زیست ایرانیان و ارمنی ها با یکدیگر و نگاه مثبت ارمنیان ساکن ارمنستان به ایرانیان در جای جای این کشور نهادینه شده است و امروز نیز هر جای ارمنستان بگویید ایرانی هستید از شما با لبخند استقبال می کنند.

ایرانیان حتما این تجربه را در سفر به ارمنستان چه زمینی و چه هوایی داشته اند که به محض ورود مبلغان تبشیری فعالیت دارند و سعی بر تبلیغ دین مسیحیت می کنند. این موضوع برای مدت ها نگرانی هایی را برای ایران در برداشت اما نکته قابل توجه این است که بعد از یک دهه این اقدام بیشتر از آنکه در جذب دیگر مذاهب به مسیحیت نقش داشته باشد علیه نهاد کلیسا بوده است و به نوعی به تبلیغاتی ضد مسیحیت تبدیل شد تا جایی که نهاد کلیسا نیز به این مساله پی برده است. جامعه ارمنستان هم چون بسیاری از جوانان در حال توسعه در حال دگردیسی هویتی است و این دگردیسی بسیار فراتر از تبلیغات برای نهاد کلیسا و مسیحیت از این نوع است.

در مدارس ارمنستان بر اساس سیاست های کلی آموزشی این کشور از گذشته تاکنون یکی از زبان هایی که دانش آموزان مختارند آن را فراگیرند زبان فارسی است و این نشان دهنده نگاه عمیق رهبران این کشور به ضرورت نزدیکی با همسایگانش است. این مساله که مردم ارمنستان به ویژه جوانان و نوجوانان بیش از آنکه به انگلیسی مسلط باشند به زبان فارسی تسلط دارند بسیار امیدبخش است. در گفت وگو با مردم و کارشناسان مرکز اوربلی و نیز حتی در فرودگاه که به زبان فارسی مسلط بودند این طور گفته می شد که در مدرسه و دانشگاه زبان فارسی را فرا گرفته اند.

افزایش همکاری های تجاری و اقتصادی ایران در پرتو سیاست «تنوع سازی» ارمنستان

ارمنستان تنها کشور عضو اوراسیاست که با ایران مرز زمینی دارد و ایران را به یک بازار ۲۰۰ میلیونی متصل می کند.

افزایش حجم روابط اقتصادی ایران و ارمنستان در سال های اخیر به بیش از ۷۰۰ میلیون دلار جدای از تعاملات ۲ کشور در حوزه نفت و گاز و تعیین دورنمای ارتقاء روابط تا ۳ میلیارد دلار حاکی از ظرفیت های قابل توجه ۲ کشور برای استمرار همکاری های اقتصادی است. ایران امروز در جاده سازی پل سازی سد سازی و ساختمان سازی پروژه های بسیاری با طرف های ارمنستانی در دست اجرا دارد و اینها جدای از پروژه های موفق گاز و برق است.

یکی از مهم ترین پروژه های ارمنستان یعنی ساخت جاده آگارات به کاجاران به طول ۳۲ کیلومتر با ۲ تونل و ۱۷ پل است. مناقصه ساخت ۲ تونل نیز به زودی برگزار می شود و طرف ایرانی امیدوار است با توجه به سابقه همکاری در این کشور بتواند در این مناقصه نیز برنده شود.

ایران و ارمنستان قرارداد تهاتر گاز با برق دارند که این قرارداد تا سال ۲۰۳۰ تمدید شده است. ایران ۲ خط انتقال برق از ارمنستان در ازای فروش گاز دارد و به گفته مسئولان خط سوم تا پایان سال جاری احداث می شود که قادر است ۲۰۰ مگاوات برق دیگر را از ارمنستان به کشور وارد کند که با این کار نیاز غرب کشور به برق تا حد زیادی در تابستان رفع می شود.

ظرفیت همکاری های اقتصادی ۲ کشور بسیار زیاد است و می تواند در حوزه هایی از جمله تاسیس پالایشگاه معادن مدرسه سازی و سدسازی توسعه یابد. به علاوه اینکه رشد اقتصادی میان ۲ کشور به افزایش همکاری های در حوزه های سیاسی و امنیتی نیز منجر خواهد شد.

سفر هوایی به قاپان و بازدید از معدن مولیبدن ـ مس کاجاران (زنگزور)

هیات ایرانی در ادامه سفر خود به ارمنستان به استان سیونیک سفر کرد. این سفر با استفاده از پرواز داخلی ایروان ـ قاپان انجام شد. از زمان احداث فرودگاه قاپان در ژانویه ۲۰۲۲ مدت رسیدن از ایروان به قاپان را از پنج ساعت به ۴۰ دقیقه کاهش داده است. این فرودگاه در هفته سه بار پرواز دارد و صرفا هواپیماهای سبک می توانند در حال حاضر به این فرودگاه پرواز کنند.

بازدید از معدن کاجاران یا زنگزور اولین برنامه سفر هیات ایرانی به شهر قاپان بود. معدن زنگزور یک معدن فعال رو باز مس و مولیبدن در شهرک کاجاران در جنوب استان سیونیک ارمنستان است که بزرگترین معدن عملیاتی این کشور محسوب می شود.

شهر یا شهرک کاجاران بعد از افتتاح معدن در اوایل دهه پنجاه میلادی ساخته است. این معدن هفت درصد نیاز جهان به مولیبدن را تامین می کند. البته تولید مس هم دارد اما در مقایسه با تولید مولیبدن مقدار آن بسیار کمتر است.

به گفته یکی از مسئولان معدن کاجاران امکان بهره برداری از این معدن برای ۱۰۰ سال آینده با همین میزان تولید وجود دارد. هم چنین ۲۲ درصد سهام این شرکت متعلق به دولت ارمنستان و ۴۰ درصد آن متعلق به یک شرکت روسی است و باقی سهام را کشورهایی از اروپا خریداری کردند.

ارمنستان کارخانه ذوب مولیبدن ندارد و محصول برای ذوب به کشورهای دیگر از جمله روسیه چین و برخی کشورهای اروپایی صادر می شود. بعضا کشورهای دارای صنعت نظامی خریدار مولیبدن هستند. محصول نهایی بعد از خرد کردن آن و تبدیل به سنگ و پودر صادر می شود.

آلودگی معدن کاجاران و معدن دیگری که نزدیک رود ارس قرار داد از موضوعاتی است که بعضا جمهوری آذربایجان و ایران نسبت به تاثیر آن بر مردم مناطق مرزی با ارمنستان ابراز نگرانی کرده اند.

یکی از مسئولان معدن کاجاران در بازدید هیات ایرانی اعلام کرد که بهره برداری از این معدن بر اساس همان روش هایی که در ۷۵ سال گذشته انجام می شود و تغییری در آن انجام نشده است. کسانی که درباره آلودگی این معدن ادعایی دارند باید اسناد مربوط به این ادعا را ارائه کنند اما تاکنون جز برخی مطالب در رسانه ها گزارش یا سندی به ما ارائه نشده است. 

بازدید از جاده در حال ساخت کاجاران

قطعه ۳۲ کیلومتری جاده آگارات به کاجاران در جنوب ارمنستان توسط شرکت های ایرانی در حال احداث هست که در صورت تکمیل و بهره برداری تا ۲.۵ سال آینده مسافت ۴۳ کیلومتری بین دو شهر را از ۲ ساعت در بهترین حالت به ۲۰ دقیقه کاهش می دهد.

یکی از مسئولان پروژه احداث جاده آگارات به کاجاران در بازدید هیات رسانه ای و دانشگاهی ایران اظهار کرد که ساخت این پروژه زودتر از زمان برنامه ریزی شده به پایان می رسد. الان ۵ ماه از آغاز این پروژه ۳ ساله گذشته که قطعا زودتر به پایان می رسد.

وی ادامه داد سرعت حرکت خودروها با احداث این جاده از ۳۰ کیلومتر به ۸۰ کیلومتر خواهد رسید.

شایان ذکر است که جاده فعلی آگارات به کاجاران در منطقه کوهستانی و سرد و بسیار صعب العبور و جاده ای ۲ طرفه است که ترانزیت را به ویژه برای تریلرها و کامیون ها سخت می کند و در فصل زمستان عملا رفت و آمد در این جاده با دشواری و بعضا غیرقابل انجام است.

مسئول پروژه تصریح کرد ۲۱ کیلومتر از مسیر ۳۲ کیلومتری باید از نو ساخته شود و مابقی در بخش هایی که امکان دارد جاده بازسازی و عریض می شود. هم چنین ۱۷ پل بزرگ و ۲ تونل در این مسیر احداث می شود که مناقصه احداث ۲ تونل نیز به زودی برگزار می شود.

وی گفت که این مسیر ۳.۵ میلیون متر مکعب عملیات خاکی دارد و تمام پل های این مسیر خاص است. عرض جاده ۱۸ متر است؛ دو خط رفت و یک خط برگشت و دو خط شنی نیز در نظر گرفته شده است. این پروژه بخشی از پروژه بزرگ مسیر شمال به جنوب ارمنستان است که می توان آن را نیز در چارچوب طرح «چهار راه صلح» نیز قلمداد کرد.

میزگرد ایران و ارمنستان همکاری و افق های آن

میزگرد ایران و ارمنستان با حضور کارشناسان و اساتید دانشگاه های ایران و ارمنستان در ادامه سفر هیات ایرانی به استان سیونیک در شهر قاپان مرکز این استان برگزار شد. در این میزگرد «مهدی سبحانی» سفیر ایران در ارمنستان و «روبرت قوکاسیان» استاندار سیونیک حضور و سخنرانی کردند.

این میزگرد در سه بخش تعاملات سیاسی و امنیتی اقتصادی و زیرساخت ها و نیز فرهنگی برگزار شد و کارشناسان ۲ طرف به ارائه دیدگاه ها و نظرات در بخش های مختلف پرداختند و تبادل نظر کردند.

به گزارش گولوپ هر چند تنش میان جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر قره باغ حل شده است اما اختلافات ۲ کشور بر سر مرزهای مشترک و مسیرهای ترانزیت که علاوه بر ابعاد اقتصادی و بازرگانی بعضا ابعاد سیاسی و امنیتی جدی دارند هم چنان برقرار است و در این میان ایران به عنوان هم مرز با این ۲ کشور در این چالش درگیر است.

مقامات ارمنستان اعلام کردند که احتمالا معاهده صلح اختلافات مرزی و مسائل دیگر تا پایان سال جاری میلادی میان ۲ کشور امضا شود هر چند که ۲ طرف بر سر ۲ موضوع هم چنان در حال مذاکره هستند. در عین حال ایران بر مواضع خود مبنی بر اینکه تغییر در مرزهای قانونی و بین المللی را نمی پذیرد تاکید کرده است.

ارمنستان از جمله کشورهایی است که طی چند سال در سیاست خارجی و امنیتی خود تغییرات اساسی ایجاد کرد و تا حدی می توان گفت نگاهش را از شرق و به طور خاص روسیه به سمت غرب ضربتی تغییر داد. این مساله نگرانی های زیادی را برای کشورهای همسایه ایجاد کرد. با این حال مقامات ارمنی بارها تاکید کردند که این تغییر سیاست مانع روابط ارمنستان با دیگر کشورها و همسایگانش یا تهدید علیه آنها نخواهد بود. با این حال انتظار است که این موضع نه تنها در سیاست اعلانی بلکه در رفتار و سیاست های اعمالی نیز دیده شود.

اظهارات دبیر شورای امنیت ارمنستان گویای این مساله است که ایروان از سر ناچاری در تعاملات سیاسی نظامی و امنیتی به سمت غرب حرکت کرد و آن طور که مقامات ارمنستان می گویند اگر «خالی کردن پشت» ارمنستان از سوی روسیه نبود آن ها هم چنان با همان دست فرمان به راه خود ادامه می دادند.

تغییر نگرش ارمنستان به غرب به خودی خود جای نگرانی ندارد اما این سیاست از یک جهت می تواند قابل تامل باشد؛ همان طور که دبیر شورای امنیت ارمنستان اشاره کرد گرایش این کشور به سمت غرب در غیاب روسیه شکل گرفته است از این رو با بازگشت روسیه به جایگاه قبلی یا تغییر دولت در ارمنستان ممکن است این سیاست هم رنگ ببازد.

مقامات ارمنستانی در چهار سال گذشته نشان دادند که در سیاست تنوع سازی جدی هستند و نگاهشان لزوما به سمت غرب و برخی از کشورهای اروپایی و آمریکا نیست بلکه در این میان به سراغ هند چین و ترکیه هم رفته اند با این حال ضروری است تا تعاملات سیاسی امنیتی و اقتصادی به ویژه میان ایران و ارمنستان به گونه ای هوشمندانه تر تنظیم شود.

پایان خبر گولوپ