ضرورت بازنگری سازوکارهای آموز سنتی در عصر فناوری های نوظهور/ نقش آفرینی علوم انسانی در بسترسازی تحول دیجیتال در آموزش عالی + فیلم

زاهدی در گفت وگو با گولوپ مطرح کرد؛

خبرگزاری گولوپ- نادیا عابد؛ هوش مصنوعی به عنوان علم فرارشته ای در تمام حوزه ها نفوذ کرده و در حال تنظیم مسیر های پیش روی جامعه بشری است یکی از این مسیر ها تناسب فناوری با هوش مصنوعی و تحول آن در آموزش عالی است. تغییری که نه تنها باعث ارتقای آگاهی قشر دانشگاه می شود بلکه به گفته کارشناسان پیشرفت مملکت را هم رقم خواهد زد. به همین علت با محمدهادی زاهدی رئیس انجمن ملی هوش مصنوعی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی گفت وگویی را ترتیب دادیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید. 

گولوپ: هوش مصنوعی علمی میان رشته ای است پس اینطور که به نظر می رسد دانشجویان تمام رشته ها باید تخصص های لازم را در این زمینه کسب کنند؛ بنابراین این حوزه چقدر به سرفصل دروس ورود پیدا کرده است؟

زاهدی: با توجه به اینکه هوش مصنوعی چندوجهی و چند بُعدی است؛ بنابراین واحد های درسی آشنایی با هوش مصنوعی برای رشته ها و گرایش های مختلف باید با آن رشته تناسب موضوعی و کاربردی داشته باشد. در این خصوص اقداماتی خوبی در زمینه بازنگری و تدوین سرفصل های آموزشی هوش مصنوعی کاربردی در رشته های دانشگاهی هم در معاونت آموزشی وزات علوم و هم در ستاد توسعه فناوری های هوش مصنوعی و رباتیک معاونت علمی ریاست جمهوری انجام شده است و امیدواریم در سایر زیرنظام های آموزشی همچون وزارت بهداشت نیز این امر انجام پذیرد. در نظام آموزشی سه کنشگر اصلی یعنی استاد دانشجو و محتوای یادیگری وجود دارد که برای هر کدام از آنها باید برای توسعه و ترویج هوش مصنوعی برنامه داشت. به عنوان مثال اساتید باید مهارت های لازم را برای بهره گیری از هوش مصنوعی به منظور ارتقای اثربخشی یادگیری کسب کنند و محتوا های آموزشی متناسب با تحولات حوزه فناوری هم بروز شود.

لزوم برگزاری دوره های مهارت افزایی آشنایی با هوش مصنوعی 

به یاد داشته باشیم که بیشترین اثرات دغدغه مندی ها و چالش های هوش مصنوعی در حوزه علوم اجتماعی و علوم انسانی است؛ بنابراین باید نهضت آشنایی با ابعاد مختلف هوش مصنوعی شکل گیرد. باید هوش مصنوعی به استاد دانشجو و محتوای آموزشی و برونداد های علمی گره خورد تا دانشجویان به صورت ملموس و کاربردی با مفاهیم و الگوریتم ها آشنا شوند.

 یکی از پیشنهاد هایی که در حوزه توسعه و ترویج هوش مصنوعی به اصحاب رسانه دارم ترویج کاربرد های این فناوری برای عموم جامعه و قشر ها و اصناف مختلف است. انعکاس یافته های دانشجویان تحصیلات تکمیلی در پایان نامه ها و رساله های مرتبط با هوش مصنوعی می تواند نقش بسزایی داشته باشد چراکه برای انجام یک رساله دکتری حداقل دو سال تمرکز و تحقیقات تخصصی زمان صرف شده است و خروجی این تحقیقات نباید فقط آرشیو کتابخانه ها باشد بلکه این آثار باید نمایه و نمایانی شود و به حوزه فناوری و صنعت پیوند خورد.

نیاز ورود جدی حوزه های علمیه به هوش مصنوعی

همانطور که مطرح شد هوش مصنوعی ابعاد مختلف زندگی بشری را متاثر ساخته است؛ از سبک زندگی مردم تا سبک کسب و کارها. توجه به موضوعات فقهی حقوقی اخلاقی و فلسفه هوش مصنوعی از مهمترین زمینه های شایسته بررسی و تعمق در مراکز دانشگاهی و حوزه های علمیه است.

گولوپ: چگونه می توان از ظرفیت استادان همه رشته ها در مباحث هوش مصنوعی برای حل مشکلات کشور استفاده کرد؟

زاهدی: هوش مصنوعی با هدف ساده کردن کارها حذف کار های تکرار پذیر ارتقا بهره وری و تسهیل در پردازش کار های سنگین و محاسبات پیچیده ارائه شده است. پذیرش هوش مصنوعی یعنی الزام و قبول به تغییر در نگرش ها رویکرد ها و شیوه‎ های تصمیم سازی و اتخاذ تصمیم. اساتید دانشگاه می توانند در همه ی این حوزه ها یعنی بهره گیری از این دانش و فناوری برای کاربردی سازی تحقیقات و فائق آمدن بر برخی چالش های مرسوم است. چالش هایی از جنس تحلیل داده هایی از جنس کلان داده بهره گیری از ابزار ها و الگوریتم ها برای پردازش تصاویر ویدیو متن و یا مدل سازی بمنظور پیش بینی و تشخیص در موضوعات مختلف.

لزوم ارائه دو واحد درسی «تفکر سیستمی و تفکر خلاقیت» در دانشگاه ها

گولوپ: با توجه به اینکه ابزار هوش مصنوعی مانند چت جی پی تی و جمینی می تواند کمک کننده خوبی باشد چرا استفاده از آن به دانشجویان آموزش داده نمی شود؟ 

زاهدی: بر این باورم که باید به دانشجو قدرت انتقاد پذیری خلاقیت و نوآوری ریسک پذیری تفکر نقادانه و هوشمندانه آموزش داده شود تا محدود کردن او به یادگیری برخی ابزار های موجود. باید برای دانشجو نیاز هایی را ایجاد کرد و دانشجو برای رسیدن به آن فکر کند ایده دهد و مسیر رسیدن به آن را ترسیم کند. ما به عنوان استاد باید به دانشجو آموزش مهارت دهیم. مهارت پیدا کردن پاسخ های ممکن برای حل یک مسئله مهارت فکر کردن و اندیشیدن مهارت برقراری تعامل مذاکره و بحث تخصصی. یکی از نقد های جدی به نظام آموزش عالی ایران خصوصا در مقطع کارشناسی مشغول کردن دانشجویان به چارچوب درس بدون تعمق در مفاهیم و بیان فسلفه آن رشته است. باید دو واحد اجباری «تفکر سیستمی و تفکر خلاقیت» به دانشجویان آموزش داده شود تا خودشان به دنبال فناوری بروند. ما دانشجویان را برای ورود به بازار کار و ارتباط با محیط خارج از دانشگاه آموزش نداده ایم. 

گولوپ: با توجه به اینکه بحث آموزش تفکر نقادانه به دانشجویان مهم تلقی می شود اما محیط کلاس برای بیشتر آنها شور و شوق ندارد و ارتباطات بین استاد و دانشجو یک سویه شکل گرفته و قشر محصل بیشتر انگیزه شنیدن صحبت های استاد را دارد تا اینکه در فضای گفت وگو و تعامل شرکت کند چگونه می توان این موضوع را در مسیر درست راهنمایی و هدایت کرد؟ چرا خلاقیت و ایده دانشجویان شکوفا نمی شود؟ 

زاهدی: دانشجوی مقطع دکتری باید نسبت به تحقیق و پژوهش های انجام شده در کشور نگاه نقادانه داشته باشد و نظریه ها را زیر سوال ببرند ممکن است پژوهشگر و نظریه پردازی چند دهه پیش نظریه ای را ارائه داده باشد اما با توجه به اینکه سطوح دانشی متحول شده است احتمال منقضی شدن آن نظریه در عصر تحول دیجیتال زیاد است. بسیاری از نظریه های حوزه علوم اجتماعی با ظهور و بروز شبکه های اجتماعی بطور کلی دچار تغییر شده اند.

تفکر دیجیتالی در عصر جدید

رهبر انقلاب اسلامی دو دهه است که بر برگزاری کرسی های آزاد اندیشی تاکید دارند قرار بود در این کرسی ها موضوعات روز و مبتلا به جامعه و دانشگاه به بحث و نقد کشیده شود؛ اما این مهم بر زمین مانده است. اتفاقا برگزاری این کرسی ها زمینه تربیت و پرورش تفکر نقادانه در قشر دانشجو خواهد بود. درحالی که اکثر نظام های آموزشی بر تعلیم مهارت های کار های گروهی تاکید دارند اکثر قوانین و ضوابط در نظام علمی کشور ما بر فردگرایی بنا شده است؛ از انجام پروژه و پایان نامه های دانشجویی در مقاطع تحصیلات تکمیلی تا نوشتن کتاب و مقاله و آیین نامه ارتقا و بسیاری مواردی دیگر.

باید تفکر سیاست گذاران حوزه آموزش عالی کشور به سمت آموزش عالی هوشمند و دیجیتال سوق داده شود. لیکن به دلیل اینکه همچون بسیاری از حوزه های فناوری چون به فلسفه و کنه آن پرداخته نشده است تا واژه دیجیتال مطرح می شود بیشترین برداشت ها به سمت موضوعات فنی و فناوری سوق پیدا می کند در حالی که عبارتی همچون دانشگاه عصر دیجیتال یا مدرسه عصر دیجیتال یا کسب و کار عصر دیجیتال بیشتر به تغییر در روش ها و نگرش ها اشاره دارد. چگونه می توانیم از فناوری در مسیر خدمت بهتر به دانشجو و دانش آموز و خریدار و فروشنده و تولید کننده استفاده کنیم و تجربیات بهتر را برای ایشان خلق کرد.

ارزش قائل شدن به فعالیت های علمی گروهی و مشارکتی

برخی ها معتقد هستند که اگر یک کار علمی همچون نوشتن مقاله و کتاب با همکاری چند استاد انجام شود از ارزش آن کاسته خواهد شد و در نظام رتبه بندی و امتیازدهی فعالیت ها به این افراد میزان مشارکت کاهشی تعلق خواهد گرفت به اسم نفر اول مقاله امتیاز بیشتر و به نفر آخر امتیاز کمتر تعلق خواهد گرفت. اما در بسیاری از کشور ها انجام پژوهش جمعی و کار گروهی و مشارکتی ارزش بیشتری دارد. بسیار شنیده ایم که یکی از چالش های کشور ارتباط بین صنعت و دانشگاه است؛ همزمان قوانینی وضع می شود که مانع حضور اعضای هیئت علمی دانشگاه ها در شرکت های و بخش خصوصی می شود و استدلال می شود که این امر تداخل مسئولیت به همراه دارد و وظایف آموزشی و پژوهشی اساتید تحت الشعاع قرار می گیرد درحالی که باید باور کرد اثربخشی استاد و ایفای نقش مسئولیت اجتماعی در حضور این جامعه نخبگانی در بخش های مختلف صنعت و جامعه است. 

پای علوم انسانی باید از کنج دانشگاه ها به اندیشکده ها و پژوهشکده ها و اتاق های فکر و جامعه باز شود

نیازمند تغییر رویکرد ها در تحول نظام آموزش عالی کشور هستیم محل حضور اساتید و دانشجویان فنی-مهندسی باید آزمایشگاه های تخصصی و صنایع باشد نه فقط کلاس درس کما اینکه محل حضور اساتید علوم انسانی باید در اندیشکده ها و پژوهشکده ها و اتاق های فکر و جامعه باشد. زمان حضور دانشجو باید تقسیم شود به حضور در دانشگاه و حضور در صنعت و جامعه تا آنچه را که می خواند و می آموزد تا در محیط واقعی تجربه کند تا فرآیند یادگیری تکمیل شود.