ماجرای انتقال سه میلیارد دلار پول نقد از امریکا به ایران چه بود؟

رسول سلیمی: پیچیدگی مذاکرات احیای برجام در سال ۱۴۰۰ از آنجا بود که هم مذاکرات در شرایط غیرمستقیم با امریکا انجام می شد و هم در سوی مقابل دولتی جدید در امریکا بر سر کار آمده بود و تلاش می کرد خواسته های خود را به ایران تحمیل کند. اما مذاکره کنندگان ایران به سرپرستی سید عباس عراقچی با ابتکار عمل هایی توانستند، امتیازات و خواسته های طرف ایرانی را به طرف امریکایی تحمیل نمایند. شرح جزئیات این مذاکرات و چگونگی باز شدن گره های پیچیده آن در کتاب «قدرت مذاکره» (انتشارات اطلاعات – صفحه ۱۶۹) به قلم دکتر عراقچی نوشته شده است.

سرپرست تیم مذاکره کننده ایرانی در مذاکرات احیای برجام با اشاره به موقعیت های به بن رسیدن مذاکرات می نویسد «در این شرایط طرف ها به صورت کاملا غیر رسمی در مورد چگونگی رهایی از بن بست گفت و گو میکنند و افراد صرف نظر از مسئولیت خود در مذاکره ایده ها و پیشنهادهای خود را بیان می کنند. در این جلسه، افراد در قبال سخنان و پیشنهادهای خود هیچ مسئولیتی ندارند لذا هر فردی هر راه حلی که به ذهنش برسد بیان می کند حتی راه حل هایی که به نظر غیر ممکن می رسند. این پیشنهادها همدیگر را اصلاح و تکمیل می کنند. هر پیشنهاد ممکن است به پیشنهادهای دیگری منجر شود و یا جرقه ایده جدیدتری را در ذهن دیگر اعضای جلسه موجب شود شاید برخی از پیشنهادهای ارائه شده در ابتدا کارساز نباشند اما در جلسات بارش فکری پخته می شوند و با پیشنهادها و ایده های دیگر ممزوج شده، هم افزایی صورت می گیرد؛ لذا معمولاً از هیچ نظری در این جلسات به سادگی عبور نمی شود. بحث ها آنقدر ادامه پیدا می کنند تا نهایتاً راه حل هایی که امکان عملیاتی شدن دارند به دست آیند و آنگاه مذاکره کنندگان این ایده ها و راه حلها را به تصمیم گیران و مقامات بالادست خود منتقل می کنند.»

او با نامگذاری برخی پیشنهادها به عنوان «پیشنهادات احمقانه»، به توضیح تاکتیکی در مذاکرات می پردازد که در آن مذاکره کنندگان برای خروج از بن بست پدید آمده راه حلی برای خروج از بن بست راه حلی که در نگاه اول جزئی، ناکارآمد، غیر عملی و حتی احمقانه به نظر میرسند را بیان می کنند. عراقچی در نمونه ای برای بیان «پیشنهادات احمقانه» که از قضا در مذاکرات وین از سوی او مطرح و گره مذاکرات را باز کرد می پردازد که در نهایت توانسته منافع قابل توجهی را برای ایران تامین نمایند.

او در کتاب «قدرت مذاکره» می نویسد «در اواخر مذاکرات، زمانی که حل مشکل به اصطلاح PMD ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران بر سر نکته خاصی به بن بست خورده بود که حل نمی شد و برای هر دو طرف هم حیثیتی شده بود یک پیشنهاد میانی که ظاهر ساده ای داشت ولی غیر ممکن مینمود توانست مشکل را حل کند ابتدا این پیشنهاد را در انتهای دیداری با آقای، آمانو مدیرکل وقت آژانس، به صورت یک شوخی با او مطرح کردم، اگرچه رد کرد ولی از چند لحظه مکث او و حرکات مختصر صورتش، احساس کردم جای پیگیری دارد در تهران که مطرح کردم در ابتدا با تندی آن را رد کردند و حتی صراحتاً گفته شد این چه پیشنهاد احمقانه ای بود که به او دادی؟».

این دیپلمات با تجربه کشورمان با تاکید بر اینکه موضوع را رها نکرده و آن را در ادامه پیگیری کرده می نویسد «در جلسات عالی آن را پیگیری کرده، ابعاد مختلف آن را شکافتم. دور بعدی مذاکرات در وین بودم که دکتر ظریف تلفنی تماس گرفت و با خنده گفت با آن پیشنهاد احمقانه ات موافقت شد، دنبال کن!» قدم بعدی راضی کردن آمانو بود که آن هم با تمهیداتی انجام شد و نهایتاً یکی از غامض ترین گره های مذاکرات به صورتی رضایت بخش برای همه طرفها حل شد. یک پیشنهاد غیر منتظره و شاید در نگاه اول غیر عاقلانه، توانست از مسیری که برای هر دو طرف حفظ آبرو بشود مذاکرات را از بن بست خارج کرده، یک پرونده سخت را در شورای حکام ببندد.»

عراقچی با تشریح خاطره ای دیگر از چگونگی از بن بست خارج کردن مذاکرات، به نمونه ای از ابتکارعمل های خود می پردازد که بعدها به عنوان نقطه منفی مذاکرات از سوی ترامپ عنوان شد. او می نویسد «یکی از نمونه طرح های ابتکاری برای خروج از بن بست، آنچه در بحث تبادل زندانیان با آمریکا در حاشیه مذاکرات هسته ای برجام پیش آمد، قابل ذکر است. با اینکه دستور داشتیم به جز مسأله هسته ای در خصوص هیچ موضوع دیگری مذاکره نکنیم، اما مذاکره در مورد تبادل زندانیان به دلیل ابعاد انسانی آن مستثنی بود. معمولاً بعد از جلسات مذاکره با ۵۱ مذاکرات جداگانه ای با طرف آمریکایی در خصوص زندانیان انجام می شد تا نهایتاً طرحی برای تبادل تمامی زندانیان با تابعیت آمریکایی در ایران با تمامی زندانیان ایرانی در آمریکا و یا افراد تحت تعقیب آمریکا، بیش از ۲۵ نفر مورد توافق قرار گرفت که در زمان اجرای این توافق طرف آمریکایی اطلاع داد برای همه افرادی که باید آزاد کند راه حل هایی را پیدا کرده است غیر از دو زندانی ایرانی که هیچ راه قانونی برای آزادی آنها وجود ندارد و ماهیت جرم آنها قابل عفو نیست در نتیجه، طرح مبادله زندانیان به بن بست رسید و دوباره به جریان مذاکرات سیاسی بازگشت.»

عراقچی با طرح ابتکار عمل خود می گوید «در این وضعیت، به ابتکار عملی نیاز بود که جریان مذاکره را از بن بست خارج کند پس از کش و قوس های فراوان، پیشنهاد کردم به جای آن دو نفر، آمریکا تلاش کند دو بانک سپه و صادرات را که به بهانه های غیر هسته ای تحریم شده که مشمول رفع تحریم های برجام نبودند، از تحریم خارج شوند. برای اولین بار بود که در جریان تبادل زندانی مؤلفه هایی غیر از اشخاص زندانی وارد فرمول معاملاتی می شدند. آمریکایی ها پس از مدتی این پیشنهاد را پذیرفتند، اما این بار گفتند می توانند بانک سپه را از تحریم خارج کنند ولی بانک صادرات را خیر! دوباره به بن بست رسیدیم این بار عنصر دیگری را وارد کردیم و پیشنهاد شد یکی از پرونده های دیوان دعاوی ایران و آمریکا در لاهه حل و فصل شود. آمریکایی ها بعد از بررسی بسیار بالاخره قبول کردند این پرونده مربوط به خرید حدود ۴۰۰ میلیون دلار تسلیحات از آمریکا پیش از انقلاب اسلامی بود که با وقوع انقلاب به ایران تحویل نشد. پس از مذاکرات پیچیده ای که شرح آن مفصل است، نهایتاً این پرونده به نفع ایران حل و فصل و در مورد بهره این مبلغ به میزان ۱/۳ میلیارد دلار (جمعاً ۱۷ میلیارد دلار توافق شد با اصرار ما موافقت کردند کل این مبلغ به صورت نقد به ایران پرداخت شود و این همان پولی است که به تعبیر آقای ترامپ روی پالت و توسط هواپیمای اختصاصی به ایران تحویل شد پرداخت این پول در حقیقت به خاطر عدم توانایی آمریکا در آزادی دو نفر محبوس ایرانی در آن کشور و علاقه آقای اوباما به ثبت یک دستاورد دیگر در کارنامه خود بود.»

انتقال تجربه دیپلمات های با تجربه به دیپلمات های جوان، امری متداول در دنیا است که از طریق بیان خاطرات یا تدوین تجربیات در کتاب یا مقالات انجام می شود. عباس عراقچی به عنوان دیپلماتی با تجربه که سابقه مدیریت دانشکده وزارت امور خارجه و تدریس در دانشگاه های برجسته کشور را نیز در کارنامه خود دارد، کتاب «قدرت مذاکره» را با این هدف در سال ۱۴۰۲ به رشته تحریر درآورده است.

۳۱۱۲۱۳