ثبت تاریخچه دقیق اسباب بازی در ایران به دلایل مختلفی چندان به دقت انجام نشده و همین موضوع هم سبب شده است که برای کسب اطلاعات از اسباب بازی در سایر دوره ها، نیازمند تحقیق در سفرنامه ها، خاطرات و… باشیم. هرچند گاهی از این منابع هم اطلاعات کاملی به دست نمی آید و همین امر باعث شده یافتن اطلاعات دقیق از اسباب بازی ها تا دوره صفویه سخت باشد.
به گزارش گولوپ، تاکنون طی سه گزارش به تاریخچه اسباب بازی از پیش از تاریخ، ایرانِ باستان و دوران اسلامی پرداخته ایم و اکنون در چهارمین گزارش، تاریخچه اسباب بازی در دوران صفویه در ایران را بررسی کرده ایم.
پس از گذر از دوران اولیه اسلامی، به تدریج استفاده از اسباب بازی ها که تا پیش از آن با سختگیری هایی منع می شد، آزادتر شد اما در عین حال تا حدود 5 قرن گذشته که «شاه اسماعیل اول» بنای حکومت صفویه را پایه گذاری کرد، به خوبی نمی دانیم افراد با چه اسباب بازی هایی سرگرم می شدند.
ساخت اسباب بازی با قدمتی به درازای تاریخ
جایگاه اسباب بازی در ایران باستان
بر اساس یادداشت هایی که از دانشمندان این دوره باقی مانده است، می دانیم همان گونه که کار، هنر و صنعت برای زندگی اجتماعی افراد دارای اهمیت بوده، تفریح و بازی برای ایجاد شادی و سرگرمی نیز ضروری بوده است؛ چنانچه از این بازه زمانی به بعد است که حتی درمی یابیم اسباب بازی صرفا وسیله ای برای گروه کودکان و نوجوان تلقی نمی شده و بازی هایی برای گروه های سنی بالاتر نیز طراحی شده است.
به عنوان مثال برخی بازی های نمایشی که اسباب آن حیوانات بوده اند، به وسیله افرادی که منابع باقی مانده از این دوره با عنوان «بازیگران، حقه بازان، اصحاب اساطیر و اهل ملعبه» از آنها یاد کرده اند، معرکه هایی برای سرگرمی برپا می شده است؛ نوعی سرگرمی که به نظر می رسد مشابه آن چیزی باشد که این روزها در سیرک ها شاهد آن هستیم. البته استفاده از حیوانات برای سرگرمی تنها محدود به این بازی نمانده است چنانچه گاوبازی، گرگ بازی، کبوتربازی و حتی به جنگ واداشتن حیواناتی مثل قوچ و خروس نیز در این دوره رایج بوده است.
از طرفی به جز بازی هایی که صرفا برای سرگرمی طراحی و برنامه ریزی می شدند، بازی هایی هم مانند «گنجفه» یا به شکل دقیق تر «گنج فهم» وجود داشتند که به افزایش عقل و فهم کمک می کردند. در واقع کارت های این بازی شامل هشت دسته است که هر دسته 12 کارت با عناوین غلام، تاج، شمشمیر، اشرفی، چنگ، برات، سکه و قماش دارد. البته احتمالا فراگیری این بازی در میان مردم عادی چندان زیاد نبوده است چراکه برای تزیین کارت های آن از هنر لاک یا روغن کاری استفاده می شده و به همین سبب این بازی ها درباری محسوب می شدند.
رواج قهوه خانه ها در عهد صفویه نیز سبب می شد که مردان پس از فراغت از کار و فعالیت، کنار هم جمع شوند و به غیر از استعمال قلیان و نوشیدن چای به سرگرمی هایی مانند برپایی مجالس شاهنامه خوانی، بازی با نرد و شطرنج و «پیچازبازی» بپردازند. پیچاز پارچه ای ماهوتی به شکل صفحه شطرنج بود که روی خانه های آن صدف و گوش ماهی می گذاشتند و بازی می کردند.
از رد تا پذیرش اسباب بازی در تاریخ دوران اسلامیِ ایران
گونه ای دیگر از بازی که در این دوران رواج داشته است از دو جنبه ذکرشده که صرفا برای تقریح یا افزایش فهم بوده، متفاوت است و به نوعی بازی و ورزش را با یکدیگر تلفیق می کرده است؛ درست مانند آنچه در «قَپُق اندازی» شاهد آن هستیم. «قَپُق اندازی» نوعی از بازی است که در آن اسب سواران به تاخت، جامی زرین را که بر بالای میله ای چوبی قرار داشته نشانه می گرفتند و با پرتاب تیر آن را به زمین می انداختند.
نقشی از قَپُق اندازی در دوران صفویه
البته بازی در ایرانِ عصر صفوی به همین موارد ختم نمی شده و بازی هایی همچون بندبازی، خیمه شب بازی، تردستی و شعبده بازی و… هم عاملی برای سرگرمی و تفریح مردم بوده است.
نکته قابل توجه در این دوره تاریخی این است که بازی و اسباب ِ آن دیگر تنها محدود به گروه کودکان و نوجوانان نمانده و به شکل فراگیر در میان بزرگسالان نیز رواج داشته است؛ هرچند اطلاعات دقیقی از این که زنان در اوقات فراغت خود چگونه سرگرم می شدند وجود ندارد.
پی نوشت: بخشی از این گزارش با استفاده از اطلاعات «مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی» نوشته شده است.
پایان خبر گولوپ
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "باز شدن پای اسباب بازی به زندگی بزرگسالان" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، ممکن است در این موضوع، مطالب مرتبط دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "باز شدن پای اسباب بازی به زندگی بزرگسالان"، کلیک کنید.
